Wzrastanie, które rozpoczyna się w momencie poczęcia, jest od samego początku realizacją zapisanych w kodzie genetycznym zaleceń. Końcowy wzrost jest bowiem wypadkową wzrostu rodziców, którzy w momencie poczęcia „sprezentowali” nam swoje geny. A z uwagi na fakt że genów nie można sobie ot tak wymienić – to w sposób nieodwracalny determinują one nasz rozwój.

W pierwszym okresie, wzrost człowieka odbywa się wewnątrz organizmu matki, zatem jest zupełnie zrozumiały wpływ prawidłowego metabolizmu matki, na prawidłową interpretację informacji zawartej w genach płodu. Powszechnie wiadomo bowiem że u płodów matek ze źle leczoną cukrzycą, chorobami tarczycy, niewydolnością nerek, palących papierosy (nikotynizm matki w czasie ciąży prowadzi do obniżenia o 10-15% urodzeniowej masy dziecka!!!) i z innymi zaburzeniami metabolicznymi, częściej rozwijają się wady wrodzone. Okazuje się jednak że także inne czynniki takie jak: wiek rodziców, zwłaszcza matki (powyżej 40 ale także poniżej 20 roku życia), nieodpowiednie odżywienie - częściej nie zapewniają optymalnych warunków dla prawidłowego rozwoju płodu.

W początkowym okresie (mam tu na myśli okres zaraz po urodzeniu), na wzrastanie wpływa przede wszystkim stan odżywienia dziecka. Później, począwszy od 5 roku życia, kluczowe znaczenie zaczyna odgrywać układ hormonalny – mam tu na myśli zarówno hormon wzrostu, hormony tarczycy ale także nie mniej ważne hormony płciowe. Te ostatnie bowiem prowadzą do osiągnięcia dojrzałości płciowej człowieka, czemu nieodłącznie towarzyszy tak zwany pokwitaniowy „skok wzrostu”.

Tempo wzrostu człowieka nie jest rozłożone równomiernie: w drugim roku życia przyrost wysokości wynosi ok. 12 cm na rok, a w 3 roku życia jedynie 8cm. W kolejnych latach (3-7 rż.) wysokość człowieka przyrasta o ok. 26 cm po to by w okresie dojrzewania, który przypada na czas między 11 a 13,5 rż. u dziewcząt i 13-15,5 rż u chłopców, przyspieszyć znów do 12 cm na rok.

Do oceny prawidłowego procesu wzrostu dziecka służą tak zwane siatki centylowe. Są to graficznie przedstawione zapisy norm dla danej populacji, osobne dla dziewcząt, osobne dla chłopców. By stwierdzić czy nasze dziecko rozwija się prawidłowo należy na jednej z osi zaznaczyć wiek dziecka, na drugiej jego wysokość i odnaleźć punk przecięcia linii prostopadłych poprowadzonych przez zaznaczone przez nas punkty. Następnie należy określić położenie tego punktu względem linii krzywych wzrastania danej populacji. Prawidłowo powinien on znajdować się pomiędzy linią oznaczoną liczbą: 10 a 90 (środkowy przedział zapisu) , które nazywamy 10-tym i 90-tym centylem. Jeżeli w ten sposób naniesiony punkt znajduje się poniżej 3-go centyla mówimy o niskorosłości, która wymaga dalszej diagnostyki.

Ważne jest także określenie przewidywanego wzrostu ostatecznego. Metoda te jest metodą przesiewową i wykorzystuje podobieństwo procesu wzrastania w rodzinie i polega na obliczeniu tak zwanego „wzrostu docelowego na podstawie następujących wzorów:

– dla chłopców (wzrost matki +13) + wzrost ojca /2

– dla dziewcząt (wzrost matki + (wzrost ojca -13) /2

Istnieją też internetowe siatki centylowe, na przykład:

http://siatkicentylowe.edziecko.pl/

Co zrobić gdy moje dziecko jest za niskie?

Jeżeli w oparciu o wyżej opisane metody uznamy, że nasze dziecko jest zbyt niskie powinniśmy udać się z tym problemem do swojego lekarza Pediatry. Rozpoznanie to bowiem powinno być potwierdzone na podstawie szczegółowo zebranego wywiadu, i dokładnego badania lekarskiego. W tym miejscu poświęcę nieco czasu, by zastanowić się nad przyczynami zaburzeń wzrostu:

Najczęstszą przyczyną zaburzeń procesu wzrastania jest tak zwane konstytucjonalne opóźnienie wzrastania i dojrzewania – pomimo skomplikowanej nazwy chodzi o nieco odmienny, jakkolwiek fizjologiczny, charakterystyczny dla danej rodziny, sposób wzrastania. Osoby te przez dłuższy czas były mniejszego wzrostu aniżeli rówieśnicy w klasie a przyspieszenie ich wzrostu ma miejsce w nieco starszym wieku. Rozwój dziecka z tym typem zaburzenia wzrastania przebiega prawidłowo choć rozpoczyna się później. Rozpoznanie to stawia się po wykluczeniu innych przyczyn niedoboru wzrostu.
Rodzinnie niski wzrost – nie należy się spodziewać że dziecko niskich rodziców będzie wyjątkowo wysokie. Pamiętajmy, że wzrost jest cechą zapisana w genach a te jak wiadomo otrzymujemy „ w prezencie”. Choć rodzice niskiego wzrostu są szczególnie wyczuleni na problemy związane z niskim wzrostem swoich dzieci, to jednak należy pamiętać, że to właśnie oni oraz decyzje jakie podejmują w sprawie doboru partnera życiowego, często leżą u podstaw niskiego wzrostu ich dzieci. Trzeba pamiętać, że na podejmowanie decyzji dotyczących doboru partnera życiowego wpływają uwarunkowania kulturowe - jest bowiem nie do pomyślenia by niski mężczyzna związał się z wyższą od siebie kobietą. W ten sposób uwarunkowana kulturowe przejawiające się chęcią do męskiej dominacji skutkuje posiadanie przez niskich rodziców jeszcze niższych dzieci.
Upośledzenie wewnątrzmacicznego wzrastania – w pierwszym trymestrze ciąży jedynie bardzo silne bodźce zewnętrzne są w stanie doprowadzić do zaburzenia wzrastania. W tym okresie jedynie nieprawidłowości związane z nieprawidłowym przepisywaniem informacji genetycznej (wady genetyczne) mogą zaburzyć proces wzrastania. Znane są zespoły Turnera, Prader -Willy, Downa, i inne, w których wzrost końcowy w sposób istotny odbiega od normy. W drugim oraz trzecim trymestrze ciąży wewnątrzmaciczny wzrost płodu zależy przede wszystkim od krążenia matczyno – płodowego i dostarczania dziecku niezbędnych składników pokarmowych. Stąd też prawidłowy styl życia prowadzony przez kobietę ciężarną ma kardynalne znaczenie na rozwój (w tym również wzrost) płodu.
Przyczyny endokrynne- w pierwszym rzędzie mam tu na myśli niedoczynność przysadki w zakresie wydzielania hormonu wzrostu. Hormon ten odgrywa bowiem bardzo istotną rolę w procesie wzrastania, a jego niedobór może prowadzić do niskiego wzrostu końcowego dziecka. Wśród przyczyn zaburzenia wydzielania hormonu wzrostu (jak zwykle...) wyróżniamy zarówno zaburzenia genetyczne jak i zmiany chorobowe przysadki mózgowej. Wymagają one szczegółowej diagnostyki endokrynologicznej. Również niedoczynność tarczycy prowadzi do niskorosłości. O zaburzeniach pracy tarczycy u dzieci napiszę w oddzielnej zakładce. przez gruczolaka zlokalizowanego w nadnerczach jak również stosowanie sterydów w leczeniu chorób przewlekłych a także zaburzenia dojrzewania płciowego, mogą także prowadzić do przedwczesnego zakończenia wzrastania i niskiego wzrostu końcowego. Diagnoza przyczyn endokrynnych prowadzących do niskorosłości jest konieczna, gdyż właściwe leczenie w odpowiednim czasie może prowadzić do osiągnięcia prawidłowego wzrostu dziecka.
Choroby przewlekłe. Mamy tu na myśli chorobę trzewną – zaburzenia wchłaniania pokarmu spowodowane nieprawidłową reakcją na gluten. Może ona wystąpić w każdym wieku, najczęściej jednak między 1-2 rokiem życia dziecka. Objawia się przewlekłymi biegunkami, które prowadzą do niedoboru masy. Ponadto do zaburzeń wchłaniania i w efekcie niedożywienia prowadzi mukowiscydoza. Powodem zaburzeń wzrastania w astmie oskrzelowej (zwłaszcza o ciężkim przebiegu) jest przewlekłe niedotlenienie tkanek jak również częste stosowanie leków sterydowych w tej jednostce chorobowej.

Po wstępnym ustaleniu możliwej przyczyny niedoboru wzrostu, u dziecka wykonuje się szereg badań diagnostycznych, których celem jest wykluczenie, względnie potwierdzenie zaburzeń hormonalnych jako przyczyny zaburzeń wzrastania. Testy te wykonuje się najczęściej w oddziałach endokrynologii o profilu pediatrycznym. Polegają one na ocenie wydzielania hormonu wzrostu w warunkach podstawowych (największe jest wydzielanie tego hormonu w godzinach nocnych) oraz po pobudzeniu tego wydzielania różnymi stymulatorami (np.: insulina, klonidyna...). Należy wykluczyć zaburzenie czynności tarczycy, kory nadnerczy oraz procesu dojrzewania jako przyczyny niskorosłości, a w razie ich wystąpienie, odpowiednie leczenie stwierdzonych zaburzeń. Konieczna jest ocena tak zwanych „stref wzrostu” w kościach, gdyż w przypadku ich zarośnięcie leczenie nie jest możliwe.

Do leczenie niskorosłości stosuje się syntetyczny hormon wzrostu. Hormon ten podaje się codziennie w odpowiedniej dawce w godzinach wieczornych. Jego zastosowanie jest możliwe po wcześniejszym ustaleniu wskazań do leczenia w ośrodkach referencyjnych w przypadkach, w których leczenie tym hormonem nie jest przeciwskazane. Stosowanie hormonu wzrostu w leczeniu przyspiesza tempo wzrostu i pozwala na osiągnięcie wyższego wzrostu końcowego. Terapia ta musi być ściśle monitorowana przez ośrodek prowadzący leczenie.

Grafika pochodzi ze stron:

Zaburzenia wzrostu