W ostatnim czasie wielu pacjentów zadaje mi pytanie: „Dlaczego tak bardzo się pocę?” Nie jest łatwo udzielić odpowiedzi na to pytanie w jednym zdaniu, a nawet w czasie trwania wizyty. Postanowiłem zatem zmierzyć się z tym problemem na stronie internetowej, po to by później z zainteresowanymi przedyskutować interesujące ich aspekty.

Zacznijmy jednak od początku i zastanówmy nad tym do czego w ogóle służy pot i jakie jest znaczenie pocenia dla człowieka.

Życie człowieka jak również każdego organizmu żywego jest możliwe, gdyż każdy organizm żywy dba o stałość środowiska wewnętrznego, o ty by we wnętrzu organizmu panowały stałe warunki fizyczne, chemiczne jak i metaboliczne. Ta dbałość nazywana jest homeostazą. I jak się Państwo przekonacie za chwilę z ową homeostazą mamy do czynienia codziennie. Dbamy bowiem o to aby stężenie TSH u „chorych na tarczycę” (ale także u zdrowych) znajdowało się w normie (tj. w wąskim przedziale od 0,5 – 2,5 uIU/ml), o to by poziom potasu nie był ani za wysoki, ani za niski , gdyż może to dawać niekorzystne dolegliwości. Jeśli poziom glukozy podniesie się pomimo stosowania diety, albo stężenie cholesterolu będzie za wysokie to przecież musimy się liczyć z ryzykiem rozwoju miażdżycy i jej dalszych konsekwencji, takich jak: zawał serca, udar mózgowy, które w sposób istotny skracają życie. Lista parametrów, o normy których musimy dbać jest długa i nie będę jej wymieniał, gdyż w tym miejscu chodzi mi raczej o to by spojrzeć na pojęcie „normy” nieco inaczej. Norma bowiem jest takim stężeniem danej substancji (np.: glukozy) przy którym organizm żywy funkcjonuje optymalnie, najbardziej wydajnie i bez istotnych zgrzytów (dla glukozy jest to stężenie od 60 – do 99mg%). Dla utrzymania tego „normalnego stężenie” substancji, organizm wykształcił całą plejadę mechanizmów regulacyjnych (podnoszących lub obniżających w razie potrzeby) jej stężenie w surowicy krwi, tak aby wszystkie komórki, tkanki i narządy funkcjonowały w warunkach odpowiednich. Skoro znana nam jest homeostaza (norma) potasu, glukozy czy cholesterolu, spójrzmy również w ten sposób na apetyt (jak napisałem w zakładce o otyłości, apetyt podlega precyzyjnej regulacji ośrodków głodu i sytości znajdujących się w mózgu: hamowanie ośrodka sytości lub też pobudzenie ośrodka głodu skutkuje zwiększonym apetytem) jak również temperaturę…

Jak wiemy temperatura naszego ciała mieści się w wąskich granicach normy od 36,6 do 36,9. Ta „homeostaza” termiczna (czyli stałość temperatury) jest konieczna do tego aby prawidłowo przebiegały procesy przemiany materii (jak pamiętamy z chemii, każda reakcja chemiczna ma temperaturę w której jej wydajność jest optymalna), prawidłowo przebiegało trawienie, pracował układ krążenia, produkowane były hormony, itd. Jak przyjrzymy się sobie nawzajem to z pewnością dojdziemy do wniosku, że nie jest łatwo zachować taką STAŁĄ temperaturę wewnątrz organizmu. Każdy z nas przebywa bowiem w środowiskach o różnej temperaturze która czasami zmienia się od -20 (co ma miejsce zimą) do + 40 stopni Celsjusza (zwłaszcza gdy odwiedzamy „ciepłe kraje”). Organizm w toku ewolucji musiał wykształcić cały szereg mechanizmów broniących za wszelką ceną naszego „bezpieczeństwa energetycznego”. Przyjrzyjmy się niektórym z nich (obiecuję że nie będzie genetyki…).

Głównym układem biorącym udział w regulacji ciepła jest układ krążenia a w szczególności jego odległe peryferia, a mianowicie sieć naczyń włosowatych tworzących gęstą siateczkę w naszej skórze, które nie tylko dostarczają tlen i substancje odżywcze do najdalszych komórek, ale również oddają ciepło z rozgrzanej do 36,6 stopni krwi. Są to niesamowicie małe wymienniki ciepła, które można porównać do kaloryferów w naszych mieszkaniach. Gdy robi się chłodno, odkręcamy grzejnik by ogrzać powietrze w pokoju. Odwrotnie żywy organizm, odkręca grzejnik by oddać nadmiar ciepła zwiększając przepływ w naczyniach włosowatych. Zatem w przeciwieństwie do centralnego ogrzewania w naszych mieszkaniach, organizm zwiększa przepływ krwi we włośniczkach w momencie, gdy chce pozbyć się nadmiaru ciepła. Z kolei gdy na zewnątrz robi się chłodno, przepływ w skórze ulega redukcji , aby chronić organizm przed nadmierną utratą ciepła. To tak jak podczas zimowego spaceru w piękny, aczkolwiek mroźny dzień, zdejmiemy rękawiczkę. Każdy z nas zauważy wówczas, że odsłonięta dłoń stopniowo staje się blada a następnie przybierze siny odcień(naczynia się kurczą). Pojawi się nieprzyjemne pieczenie, następnie ból.

Przy dłużej trwającym wyziębieniu wystąpią dreszcze. Dlaczego? Organizm broniąc się przed utratą ciepła zmniejsza dopływ krwi do kończyny, zaś dreszcze to nic innego jak zamiana energii mechanicznej na ciepło (tak jak przy pocieraniu rąk), po to by zachować swoje 36.6. Ten rodzaj oddawania ciepła nie jest wystarczający w sytuacjach , gdy produkcja energii (w tym ciepła, które jest odmiana energii) jest duża. W tej sytuacji organizm wykorzystuje pot. Jak pamiętamy z fizyki (w szkole mówiono o tylu rzeczach…) aby przekształcić ciecz (w naszym wypadku wodę) ze ciekłego stanu skupienia do pary wodnej, potrzeba jest dużo energii. Energię która jest konieczna do tego procesu nazywamy ciepłem parowania. Wracając do organizmu żywego wymiana termiczna jest zdecydowanie skuteczniejsza, jeżeli prócz energii promieniowania cieplnego organizm wykorzysta także ciepło parowania. Wodę do tego procesu w postaci potu dostarczają gruczoły potowe.

Gruczoły potowe znajdują się niemal na całej powierzchni ciała. Większość z nich to gruczoły wydzielające bezwonny i przezroczysty pot, który w około 99% składa się z wody oraz sole mineralne. Ten rodzaj potu odgrywa rolę w opisanej wyżej homeostazie termicznej organizmu. Inny rodzaj gruczołów potowych, występują głównie w okolicach dołów pachowych i pachwinowych, pępka, brodawek sutkowych i odbytu, warg sromowych mniejszych u kobiet, moszny u mężczyzn oraz na powiekach i w kanałach słuchowych zewnętrznych, produkują pot zawierający ok. 90% wody ale także cholesterol, trijglicerydy i kwasy tłuszczowe oraz niewielkiej ilości estrów cholesterolu. Pot ten poddany działaniu bakterii znajdujących się na skórze powoduje powstanie charakterystycznego zapachu potu. Prawdopodobnie za ten zapach są odpowiedzialne są męskie hormony płciowe, których wydzielania wzrasta w sposób szczególny w okresie dojrzewania. Na skład potu mają również wpływ przyjmowane leki, hormony, spożywane pokarmy, a nawet warunki klimatyczne.

Równowaga termiczna naszego organizmu podlega prawom ekonomii podaż musi zrównoważyć popyt. Gdy zmieniają się warunki zewnętrzne, organizm musi się do tego dostosować bądź to poprzez zwiększenie wydalania, bądź też nasilenie produkcji ciepła, po to aby utrzymać stałą temperaturę ciała. Skoro wiemy już jak działa nasz system „centralnego ogrzewania/chłodzenia”, który jest nierozerwalnie skojarzony z wydzielaniem potu to zastanówmy się teraz kto przykłada do tego pieca.

Przyczyny nadmiernego wydzielania potu.

Nadpotliwość idiomatyczna– występuje najczęściej, gdyż jest związana z własnymi „ustawieniami” organizmu. Potliwość każdego z nas jest tak wyregulowana by zachować naszą własną „prywatną” homeostazę termiczną organizmu, której celem jest utrzymanie temperatury właściwej dla każdego z nas. Część z nas w procesach metabolicznych (naturalnie uwarunkowanych genetycznie) produkuje więcej ciepła, które należy wydalić. Z kolei nadmiar ciepła, jak opisałem powyżej, najefektywniej można wydalić poprzez parowanie. Stąd też wzmożona potliwość.

Wysiłek fizyczny – każdy wie że podejmując jakikolwiek wysiłek fizyczny, musimy się liczyć ze wzmożeniem potliwości. Aby mogło dojść do skurczu jakichkolwiek mięśni, konieczna jest energia. Każda komórka, w szczególności komórka mięśniowa wyposażona jest w „prywatną” elektrownię, gdzie na skutek przemiany tłuszczu i węglowodanów dochodzi do produkcji związków wysokoenergetycznych, które w dalszym etapie są przetwarzana albo do spowodowania skurczu włókien mięśniowych, albo do innych koniecznych dla komórki przemian. Ciepło jest produktem ubocznym. Nadmiarem energii jaki musi ulec wydaleniu, gdyż w przeciwnym wypadku dojdzie do przegrzania, które mogłoby być niebezpieczne, gdyby nie ochronne mechanizmy homeostazy.

Przegrzanie organizmu – gdy organizm znajdzie się w ogrzanym pomieszczeniu, np.: w saunie, to naturalnym jest, że uruchomiony zostanie mechanizm oddawanie ciepła poprzez zwiększenie wydalania potu. Choć współczesna medycyna nie potwierdza w sposób jednoznaczny rozlicznych korzyści zdrowotnych, jakie niesie korzystanie z sauny, to jednak wydaje się niepodważalne, że jest to ważny element hartowania ciała, które z kolei podnosi ogólną odporność organizmu.

Spożywanie pokarmu - spożyty pokarm, który dostaje się do przewodu pokarmowego uruchamia całą kaskadę zdarzeń, których celem jest jego trawienia oraz wchłanianie a także cały szereg przemian mających na celu jego odpowiednie wykorzystanie w organizmie. Sygnałem do rozpoczęcia przemian metabolicznych jest gwałtowny wzrost stężenia insuliny w surowicy krwi, do jakiego dochodzi po posiłku. Insulina z kolei, jak dobra gospodyni, rozporządza dobrami które napłynęły z pokarmem. Część produktów przeznaczona jest do produkcji energii koniecznej dla utrzymania funkcji narządów, część zmagazynowana w wątrobie lub w tkance tłuszczowej „na cięższe czasy” i wreszcie część przeznaczona „na opał”, by zapewnić utrzymanie prawidłowej temperatury. To dlatego po jedzeniu robi nam się cieplej i często pojawiają się kropelki potu. Zwiększone pocenie może być spowodowane pobudzeniem przez insulinę współczulnej części układu nerwowego i w następstwie zwiększeniem wydzielania adrenaliny w tych warunkach. Ilość wydalanego potu zależy ponadto od temperatury spożywanych dań oraz ilości soli kuchennej, pieprzu a także innych pikantnych dodatków zawartych w pokarmie. Ich ograniczenie przyczynia się do zmniejszenia wydzielania potu związanego z jedzeniem.

Nadmierne spożycie soli – jak wspomniałem wcześniej gruczoły potowe prócz wody wydzielają także elektrolity, do których należy sól. Homeostaza (w znaczeniu prawidłowe stężenie) elektrolitów, podlega precyzyjnej regulacji również przez układ endokrynny w tym wydzielany przez nadnercza aldosteron, którego receptory znajdują się między innymi w gruczołach potowych. Aby zapewnić optymalne stężenie sodu, organizm musi wydalić jego nadmiar, głównie przez nerki ale także przez gruczoły potowe. Dlatego też nadmierne spożycie soli kuchennej może prowadzić do nadmiernej potliwości.

Menopauza – określenie „uderzenia gorąca” odnosi się do nagłego, trwającego od kilku sekund do kilku minut, zaczerwienienia skóry głowy, szyi oraz klatki piersiowej, po którym często występuje obfite pocenie, szczególnie, gdy kobieta znajduje się w ciepłym pomieszczeniu. Dolegliwości te spowodowane są spadkiem stężenie estrogenów (żeńskich hormonów płciowych), do którego dochodzi po okresie menopauzy. Choć mechanizm powstania uderzeń gorąca nie jest do końca poznany, to wydaje się że „uderzenie gorąca” jest związane raczej z pobudzeniem ośrodka termoregulacji w mózgu aniżeli z nagłym uwolnieniem nagromadzonego w organizmie ciepła. Do pobudzenia tego dochodzi w następstwie braku estrogenów i wzmożonego, miejscowego (w mózgu) wydzielania neurohormonów. W efekcie dochodzi do pobudzenia komórek nerwowych ośrodka termoregulacji i w następstwie do uderzenia gorąca. Skutecznym leczeniem w tych przypadkach jest (w razie braku przeciwwskazań) hormonalna terapia zastępcza lub ewentualne wykorzystanie dodatkowego działania niektórych leków przeciwdepresyjnych, które zmniejszają częstość uderzeń gorąca nawet u 75% kobiet po menopauzie.

Otyłość - podobnie jak norma dla większości parametrów laboratoryjnych istnieje też norma, czyli optymalne warunki masy ciała. Norma ta oparta jest o tak zwany indeks masy ciała (BMI), który można obliczyć dzieląc masę ciała [kg] przez kwadrat wysokości ciała [m² ]. Prawidłowo powinien on znajdować się w przedziale 20 – 24,9 kg/m² . Każdy kilogram masy ciała powodujący przekroczenie tych optymalnych wartości powoduje insulinooporność, opisaną szczegółowo w zakładce dotyczącej otyłości. Oporność działania insuliny (która normalnie obniża stężenie glukozy we krwi) polega na tym, że dla utrzymania prawidłowego stężenia glukozy w surowicy konieczne jest wyższe stężenie insuliny u otyłej niż u osoby szczupłej. Z kolei im wyższe stężenie insuliny tym większe pobudzenie współczulnego systemu nerwowego, który pobudza produkcję ciepła po to, aby jak najszybciej przywrócić prawidłową masę ciała i spalić nadmiar nagromadzonego tłuszczu. Konsekwencją tego jest nie tylko wzmożona potliwość obserwowana u chorych z nadwagą i otyłością ale także nadciśnienie tętnicze oraz cukrzyca. Insulinooporność można ocenić oceniając jednoczasowo stężenie insuliny i glukozy w surowicy krwi. Na tej podstawie można obliczyć współczynnik HOMA-R, który służy do tej oceny. Redukcja masy ciała istotnie zmniejsza potliwość obserwowaną u osób otyłych.

Cukrzyca – zwłaszcza cukrzyca typu drugiego, związana z otyłością może przyczynić się do wzmożonego wydzielania potu z powodu insulinooporności opisanej powyżej. Gdy homeostaza glukozy jest zaburzona, w następstwie aktywacji mechanizmów regulacyjnych dochodzi do pobudzenia wydzielenia potu w dwóch sytuacjach:

gdy stężenie glukozy obniża się poniżej granicy normy – co najczęściej spowodowane jest pominięciem posiłku i zażyciem leków (insuliny, lub leków przeciwcukrzycowych). „Spadek cukru” – hipoglikemia, pobudza wydzielanie adrenaliny oraz wspomniany wyżej układ współczulny, co powoduje zlewne, zazwyczaj zimne poty. W leczeniu stosuje się glukozę podaną doustnie lub w razie konieczności dożylnie.
gdy stężenie glukozy zostało szybko obniżone powiedzmy z wartości 300mg% do 130mg%. Choć obydwie wartości przekraczają normę mogą wystąpić objawy hipoglikemii.

Nadczynność tarczycy - hormony tarczycy biorą udział w regulacji przemian metabolicznych, prowadzących między innymi do produkcji ciepła. Stąd też biorą one udział w regulacji „bezpieczeństwa termicznego” organizmu. Czy zastanawialiście się Państwo dlaczego, gdy wychodząc na spacer w marcowy poranek, pomimo tego że na zewnątrz panuje temperatura 8^o Celsjusza rozpinamy kurtki mówiąc „jak gorąco” , z kolei w październiku wracamy szybko z pracy, odczuwając przeraźliwy ziąb, pomimo tego że na zewnątrz termometr wskazuje także 8 kresek? To dzięki temu że tarczyca pracuje intensywniej zimą i wydziela więcej hormonów by zapewnić nam wewnętrzne ogrzewanie. Gdy hormonów tarczycy jest za mało (niedoczynność tarczycy) ziębniemy. Z kolei ich nadmiar sprawia, że jest nam gorąco, skóra jest wilgotna i częściej się pocimy. Odpowiednie leczenie sprawia że termoregulacja wraca do normy u tych osób.

Akromegalia – jest to rzadka choroba związana z nadmiernym wydzielaniem hormonu wzrostu. Jest ono spowodowane przez niewielki gruczolak przysadki mózgowej. Prócz nadmiernej potliwości widzimy także inne objawy charakterystyczne dla akromegalii jak powiększenie się dłoni oraz stóp, przerost języka, nadciśnienie tętnicze itp. Leczenie w tych przypadkach jest chirurgiczne.

Choroba Cushinga – rzadka choroba związana z nadmiernym wydzielaniem kortyzolu, spowodowana gruczolakiem przysadki, guzem nadnerczy lub nowotworem o innej lokalizacji, pobudzającym lub wydzielającym kortyzol. W następstwie tego wydzielania może dochodzić do wzmożonego wydzielania potu. Poza tym u chorych dochodzi do postępującego przyrostu masy ciała, rozwoju różowych rozstępów, łatwego siniaczenia, nadciśnienie tętniczego i innych charakterystycznych objawów klinicznych. Leczenie, podobnie jak w przypadku akromegalii jest operacyjne.

Guz chromochłonny – jest to zmiana najczęściej zlokalizowana w nadnerczu, która w sposób niekontrolowany wydziela adrenalinę – jeden z hormonów stresu. Nadmierne wydzielanie tego hormonu prowadzi nie tylko do mobilizacji organizmu w warunkach stresu ale także do wzmożonego wydzielania potu. Adrenalina wydzielana jest napadowo. Ponadto w czasie takiego napadu może dochodzić do zblednięcia skóry, zwyżki ciśnienia tętniczego, kołatania serce. Dlatego też zawsze w sytuacji napadowo występującego nadciśnienia tętniczego, konieczna jest diagnostyka biochemiczna w kierunku guza chromochłonnego. W przypadku jego wykrycia leczenie jest operacyjne.

Gorączka i stany podgorączkowe – podniesienie temperatury podczas infekcji i zakażeń ma charakter obronny. Jak wiemy gorączce towarzyszy wzmożona potliwość. To taka nieswoista odporność, którą organizm generuję w oczekiwaniu na produkcję swoistych, specyficznych przeciwciał. Wirusy bowiem jak również bakterie namnażają się tym wolniej im temperatura jest wyższa. Towarzyszy ona ostre fazie zakażenia i obniża się w miarę zdrowienia, czyli wówczas, gdy układ odporności zwalczy infekcję albo też zastosujemy skuteczny antybiotyk (w zakażeniach bakteryjnych). Gdy gorączka przewleka się, trwa długo, bądź nawraca, w szczególności gdy towarzyszą jej nadmierne wydzielanie potu oraz kaszel, może świadczyć o gruźlicy lub innych chorobach wewnętrznych, które wymagają diagnostyki i odpowiedniego leczenia.

Choroby układu krwiotwórczego – nadmierne pocenie może być zwiastunem chorób pochodzących z układu krwiotwórczego, mam tu na myśli białaczki i chłoniaki. Nadmierna potliwość nasila się w miarę trwania choroby, towarzyszą jej stany podgorączkowe lub gorączka. Do innych objawów należą powiększenie węzłów chłonnych, śledziony, wątroby. Zaś w badaniach laboratoryjnych może wystąpić niedokrwistość, nadmiar białych ciałek krwi oraz niedobór krwinek płytkowych. W tych przypadkach konieczna jest szybka diagnoza i specjalistyczne leczenie. Czasami inne choroby nowotworowe, zwłaszcza w wysokim stadium zaawansowania, mogą przyczynić się do nadmiernej potliwości.

Choroby reumatologiczne – nadmierna potliwość choć rzadko może towarzyszyć kolagenozom lub reumatoidalnemu zapalenie stawów. Występują wówczas inne dolegliwości, ze strony układu kostno stawowego (jak ból i obrzęk stawów) oraz tkanki łącznej (jak nadwrażliwość na promienie słoneczne). Wymagają dokładnej diagnostyki oraz leczenia specjalistycznego.

Ciężkie stany internistyczne - wzmożone pocenie pojawia się wówczas gdy chory jest w stanie zagrożenia życia (zawał mięśnia sercowego, zatorowość płucna, zakażenie krwi, itd.). Jest to przejawem ogólnoustrojowej mobilizacji organizmu i aktywacji mechanizmów, zmierzających do zapewnienia prawidłowego ukrwienia najważniejszych dla życia narządów – mózgu, serca, płuc. W tych stanach najczęściej pot jest zimny a skóra zasiniona – co jest wyrazem obkurczenia naczyń skórnych. Temu rodzajowi nadmiernej potliwości towarzyszą często duszność, ból w klatce piersiowej, zaburzenia świadomości. Stany te wymagają natychmiastowej interwencji lekarskiej.

Krwawienie z przewodu pokarmowego – też może być przyczyną wzmożonego pocenia, któremu ponadto towarzyszy suchość w ustach, kołatania serca, osłabienie, narastająca bladość i smolistoczarny stolec (takie zabarwienie stolca może mieć miejsce także u osób zażywających preparaty żelaza). Krwawienie z przewodu pokarmowego wymaga często leczenia chirurgicznego.

Choroby neurologiczne - pod tym określeniem kryją się zarówno stany nagłe jak udar mózgowy, który jest powodem uszkodzeniem mózgu (w udarze niedokrwiennym zatkaniu ulega naczynie krwionośne i tym samym odcięty jest dopływ krwi do pewnego obszaru mózgu, zaś w udarze krwotocznym, wynaczyniona krew trawi tkankę mózgową prowadząc do jej uszkodzenia), jak i inne schorzenia (wiąd lub jamistość rdzenia kręgowego). W obydwu przypadkach uszkodzeniu ulegają włókna nerwowe zaopatrujące naczynia skórne jak również gruczoły potowe. Zaburzenia unerwienia tych struktur powodują miejscowe zaburzenia regulacji termicznej i w następstwie potliwość.

Leczenie nadmiernej potliwości.

Leczenie nadmiernej potliwości polega w większości przypadków na zmianie stylu życia, zdrowego odżywiania się, unikania używek a także pikantnych przypraw oraz dosalania pokarmów. Ponadto konieczne jest wykluczenie schorzeń układu endokrynnego (wymienionych powyżej), a w razie ich rozpoznania, wdrożenie odpowiedniego leczenia przyczynowego. U chorych otyłych lub z nadwagą celem zwalczenia nadmiernej potliwości należy zredukować masę ciała w celu poprawy wrażliwości na działanie insuliny (Jak to zrobić? Temu tematowi poświęcam zakładkę dotyczącą otyłości). Odrębną kwestią jest nadmierna potliwość towarzysząca chorobom wewnętrznym w tym ciężkim stanom internistycznym. W tych wypadkach leczenie jest specjalistyczne, ściśle ukierunkowane na przyczynę choroby.

Większość osób dotkniętych nadmierną potliwością wymaga postępowania kosmetologicznego. Dezodoranty neutralizujące zapach potu pozostają bez wpływu na jego ilość. Podstawowe składniki dezodorantów to substancje działające przeciwbakteryjnie (gdyż jak pamiętamy za zapach potu odpowiedzialna jest kolonizacja skóry drobnoustrojami). Obecnie większość dostępnych preparatów przeciw nadmiernemu poceniu (bardziej lub mniej skutecznych) łączy w sobie działanie antyperspirantów i dezodorantów, które znajdują zastosowanie przy nadmiernej potliwości. W niektórych przypadkach nadmiernego podkreśla się pocenia korzystny efekt terapeutyczny uzyskuje się po wykonaniu serii zabiegów jontoforezy, wykonywanych w gabinetach kosmetycznych. W stanach emocjonalnych, które często są przyczyną nadmiernej potliwości, znajdują wykorzystanie leki przeciwlękowe, które, gdy są stosowane dłużej, mogą wywołać przyzwyczajenie. W ostatnich latach zlokalizowane postacie nadmiernej potliwości leczy się iniekcjami toksyny botulinowej – jej działanie polega na blokowaniu wydzielenia acetylocholiny z zakończeń nerwowych, która z kolei pobudza działanie gruczołów potowych.

W bardzo nasilonych przypadkach nadmiernego pocenia okolicy pach, możliwe jest także leczenie chirurgiczne. Stosuje się chirurgiczne wycięcie gruczołów potowych lub liposukcję tej okolicy. Możliwe jest również zastosowanie sympatektomii – przecięcia nerwów prowadzących pobudzające bodźce do gruczołów potowych. Metody chirurgiczne stosuje się w ostateczności i jedynie w uzasadnionych przypadkach, gdyż nie są one wolne od powikłań.

Grafika pochodzi ze stron:

http://www.gepower.pl/tag/piec

http://www.eodlewy.pl/?10,pl_grzejnik-aluminiowy-bialy-10-czlonowy

http://www.swiat-zdrowia.pl/kardiologia/artykul/emocje-wokol-pompy-historia-kardiochirurgii

http://www.zdrowe-nogi.com.pl/niewydolnosc_zylna.html

http://www.pfm.com.pl/new/str4.php5?id1=61&id2=&id3=&id4=955

http://i2.pinger.pl/pgr28/716a87bf0022f1374d624c3f/zima_62.jpg

http://www.mojageneracja.pl/12221897/blog/16590371914b814cc11b149/0

http://www.eucerin.com/pl/o-skorze/o-skorze/skora-i-jej-komorki/przydatki-skory/

http://www.srtgroup.pl/medycyna.html