Endokrynologia zajmuje się gruczołami wydzielania wewnętrznego. W tym rozumieniu gruczołem jest narząd, trudniący się produkcją i następnie wydzielaniem do układu krążenia hormonów, które z kolei działają na inne, odległe miejsca w naszym organizmie. I tak wyróżniamy przysadkę mózgową, tarczycę, trzustkę, nadnercza, jajniki czy jądra (zaburzenia ich wydzielania opisane są w innych zakładkach). Gruczoły te są nam wszystkim znane i potrafimy je zlokalizować.

Prócz tego klasycznego układu wydzielania wewnętrznego istnieje jeszcze inny tak zwany rozproszony układ endokrynny. Chodzi o to, ze w niektórych narządach wewnętrznych (oskrzela, jelito, trzustka) znajdują się pojedyncze komórki (a nie całe gruczoły…)wydzielające hormony. Te hormony działają na komórki sąsiednie jak również na inne narządy sąsiadujące. Niestety komórki te mogą być także punktem wyjścia nowotworów, które nazywamy nowotworami neuroendokrynnymi. Nowotwory neroendokrynne stanowią zatem grupę nowotworów o szczególnych właściwościach jak również o zróżnicowanej lokalizacji. Część z nich wydziela substancje hormonalnie czynne.

Nowotwory neuroendokrynne występują dość rzadko bo u 5 osób na 200.000 mieszkańców naszego kraju. Około 70 % z nich lokalizuje się w przewodzie pokarmowym a pozostałe 30% w oskrzelach.

Objawy związane z nowotworami neuroendokrynnymi są niezwykle zróżnicowane i mogą zmieniać się w miarę upływu czasu. Zależą one bowiem od rodzaju hormonu jaki wydziałany jest przez dany nowotwór. W przypadku gdy nowotwór nie wydziela hormonów (a może też tak się zdarzyć...) choroba przez długi czas przebiega skrycie.

Pozwolę sobie w tym miejscu scharakteryzować najczęstsze zespoły objawów sugerujących neuroendokrynny charakter nowotworu:

Zespół rakowiaka charakteryzuje się napadowym zaczerwienieniem skóry twarzy i górnej połowy ciała, napadowi towarzyszyć może duszność, biegunka, nadmierna potliwość czy świąd skóry. Czynnikami wywołującymi napad jest spożycie alkoholu, wysiłek fizyczny. Napady za zwyczaj występują nagle i utrzymują się do 30 minut a czasem dłużej. Objawy te związane są z nadmiernym wydzielaniem serotoniny przez guz.

Napadowa hipoglikemia– czyli napadowe objawy spadku stężenia glukozy w surowicy związane z nadmiernym wydzielaniem insuliny przez guz insulinowy. Początkowo występuje splątania, ból i zawroty głowy, zaburzenia widzenia, niepamięć wsteczna, a następnie zaburzenia świadomości do utraty przytomności włącznie. Powyższym objawom towarzyszy uczucie głodu, zlewne poty, niepokój oraz kołatania serca. Oznaczone w tych warunkach stężenie glukozy nie przekracza 40 mg/dl. Takie objawy spotykamy czasem u cukrzyków, którzy podadzą sobie zbyt dużą dawkę insuliny, albo też po podaniu leku nie zjedzą posiłku.

Choroba wrzodowa o uporczywym przebiegu – związana z nadmiernym wydzielaniem gastryny. Gastryna jest to hormon pobudzający wydzielanie kwasu solnego w żołądku. Gdy jest jej za dużo, nadmiar kwasu uszkadza przewód pokarmowy, powodując przerost błony śluzowej żołądka oraz powstanie owrzodzenia szczególnie często zlokalizowane w dwunastnicy. Stąd też najczęściej występującymi zaburzeniami są: bóle w nadbrzuszu, uporczywa choroba refluksowa z możliwością owrzodzenia przełyku (z uporczywą zgagą...) i biegunka.

Nadmierne wydzielanie glukagonu – glukagon jest to hormon wydzielany podobnie jak insulina przez komórki znajdujące się w trzustce. Jego działanie polega na zwiększeniu stężenia glukozy w surowicy krwi w momentach gdy jej stężenie zmniejsza się, a zatem jest przeciwstawne do działania insuliny (insulina jak wiadomo obniża stężenie cukru we krwi).

Gdy glukagonu jest za dużo dochodzi do powstania cukrzycy o łagodnym przebiegu, pojawia się biegunka a chory z kolei chudnie. Charakterystycznym objawem guza wydzielającego glukagon są zmiany skórne - tak zwany wędrujący rumień nekrotyczny, któremu towarzyszyć mogą zapalenie języka, zajady, stany zapalne pochwy. Często dochodzi do zakrzepicy żylnej, a chory ma skłonności do depresji.

Znacznie częściej (ok 80%) nowotwory neuroendokrynne produkują ale nie wydzielają żadnych hormonów, dlatego też bywają wykryte przypadkowo w ramach diagnostyki czy też operacji stwierdzonego wcześniej guza. Nie dają one wówczas charakterystycznych dla działania hormonów objawów. U chorych występują bóle brzucha, czasem żółtaczka gdy spowodują zamknięcie dróg żółciowych, spadek masy ciała, zaburzenia pasażu jelitowego (do niedrożności włącznie). Co raz częściej nowotwory te wykrywane są podczas nieinwazyjnych badań jamy brzusznej.

Diagnostyka nowotworów neuroendokrynnych

badania hormonalne – w przypadku charakterystycznego obrazu klinicznego sugerującego nadmiar hormonów, należy wykonać odpowiednie badania laboratoryjne oceniające stężenie serotoniny, insuliny wraz z glukozą, gastryny albo tez glukagonu. Nie należy badań tych wykonywać bez konsultacji z endokrynologiem, gdyż są one kosztowne a ich oceny należy dokonać w ściśle określonych warunkach,
badania obrazowe – tomografia komputerowa z kontrastem, rezonans magnetyczny – pozwalają na precyzyjną lokalizację zmian, ocenę zaawansowania choroby (obecność i lokalizację przerzutów) oraz później na monitorowanie skuteczności leczenia,
badania ultrasonograficzne – duże znaczenie w diagnostyce nowotworów zlokalizowanych w trzustce ma endosonografia, czyli przezprzełykowe badanie USG za pomocą specjalnej sondy (EUS). Pozwala ono na wykrycie nawet niewielkich zmian w trzustce.

przerzutu nowotworu neuroendokrynnego widoczne w badaniu PET z użyciem galu 68

badania radioizotopowe – oktreoskan, 68GaPET, czy też badanie PET z użyciem 18FDG – mają one bardzo duże znaczenie w ocenie nie tylko zaawansowania choroby, monitorowania leczenia ale także na podstawie ich wyniku podejmuje się decyzje terapeutyczne. Komórki neuroendokrynne prócz charakterystycznego obrazu histopatologicznego (mikroskopowego) na swojej powierzchni mają charakterystyczne receptory. Są to takie wystające "antenki". Dzięki współczesnej medycynie umiemy wyprodukować odpowiednie przeciwciało skierowane przeciwko tym właśnie "antenkom". Mało tego. Do tego przeciwciała potrafimy doczepić promieniotwórczy izotop emitujący promieniowanie gamma. Promieniowanie to z kolei wykrywają gammakamery. Jeśli zatem takie znakowane izotopem przeciwciało połączy się z receptorem na powierzchni komórki neuroendokrynnej, to gammakamera (często połączona z tomografem komputerowym) precyzyjnie zlokalizuje miejsce, w którym usadowił się guz neuroendokrynny. Więcej informacji o badaniach radioizotopowych znajdziecie Państwo w zakładce poświęconej medycynie nuklearnej.

Leczenie nowotworów neuroendokrynnych.

Najważniejsze znaczenia ma leczenie chirurgiczne. W niektórych przypadkach usunięcie pierwotnego ogniska może spowodować nawet zmniejszenie się zmian przerzutowych! Zakres i rodzaj operacji zależy od lokalizacji guza, jego stopnia złośliwości oraz zaawansowania choroby (obecność i lokalizacja zmian przerzutowych).

W przypadku gdy w badaniach radioizotopowych stwierdzimy obecność odpowiednich receptorów na powierzchni komórek neuroendokrynnych możliwe jest leczenie radioizotopowe. Zasada leczenia izotopowego jest podobna do diagnostyki. Różnica polega na tym że zamiast izotopu emitiującego promieniowania gamma do przeciwciała dołącza się emiter promieniowania beta, które ma dużą siłę niszczącą na niewielkiej przestrzeni (do 2 mm), działa zatem precyzyjnie w miejscu gdzie znajduje się nowotwór. Leczenie radioizotopowe jest jednak postępowaniem zachowawczym i powinno być rozważane w drugiej po leczeniu chirurgicznym kolejności.

Chemioterapia ma znaczenie w przypadkach szybko rosnących, złośliwych nowotworów neuroendokrynnych. Oparta jest na klasycznych lekach przeciwnowotworowych. W niektórych przypadkach możliwe jest także leczenie biologiczne za pomocą tak zwanych inhibitorów kinaz tyrozynowych, które ingerują w procesy wewnątrzkomórkowe. Leczenie to jest dostępne w ośrodkach wysokospecjalistycznych.

Leczenie nowotworów neuroendokrynnych jest planowane indywidualnie a jeden rodzaj leczenia nie wyklucza innego.

Grafika pochodzi ze stron:

http://laboratoria.net/aktualnosci/19935.html

http://syndrome.org/gianotti-crosti-syndrome/

http://www.mojacukrzyca.org/?a=text&id=18

http://odkrywcy.pl/gid,12559845,page,10,title,Choroby-pod-lup-Wrzody-zodka,galeriazdjecie.html?smg4sticaid=613b14

http://spazioinwind.libero.it/gastroepato/glucagonoma.htm

http://jnm.snmjournals.org/content/48/4/508/F2.expansion.html