Nadciśnienie tętnicze z przyczyn hormonalnych

Nadciśnienie tętnicze jest jednym najważniejszych czynników ryzyka przedwczesnych zgonów na całym świecie. Wysokość ciśnienie tętniczego wykazuje związek ze śmiertelnością i zapadalnością na inne choroby układu krążenia jak zawał serca, udar mózgowy, niewydolność serca czy choroby tętnic obwodowych. Częściej też występuje niewydolność nerek u chorych z nadciśnieniem tętniczym.

Nadciśnienie tętnicze można rozpoznać, jeśli średnie wartości ciśnienia tętniczego (czyli takie obliczone z kilku pomiarów), są równe lub wyższe niż 140 mmHg w przypadku ciśnienia skurczowego oraz 90 mmHg dla ciśnienia rozkurczowego. Najczęściej, bo u około 90% chorych nie jesteśmy w stanie odpowiedzieć na pytanie dlaczego długotrwale utrzymuje się wysokie ciśnienie tętnicze u tych osób. Jednakże u 10% chorych można określić przyczynę choroby - mówimy wówczas o tak zwanym nadciśnieniu wtórnym.  Zatem, skoro poznamy przyczynę prowadzącą do nadciśnienia to można wprowadzić właściwe leczenie. Z kolei usunięcie przyczyny prowadzi do normalizacji ciśnienia tętniczego a przynajmniej do lepszej jego kontroli oraz zmniejszenie ryzyka wystąpienia chorób układu krążenia u chorych z nadciśnieniem tętniczym.

Najczęściej wtórne nadciśnienie jest spowodowane najczęściej nadmiernym wydzielaniem niektórych hormonów: aldosteronu, adrenaliny czy kortyzolu przez niewielkie guzki zwane gruczolaki zlokalizowane w nadnerczach. U kogo należy spodziewać się hormonalnego podłoża nadciśnienia tętniczego? Musimy o tym myśleć zawsze gdy nadciśnienie rozwija się u osób młodych poniżej 20 roku życia, lub też gdy dotychczas dobrze wyrównane (dzięki zażywanym lekom) ciśnienie tętnicze zaczyna „skakać” i uzyskuje wartości powyżej 180/110 mmHg. Na wtórne nadciśnienie może wskazywać trudne do leczenia nadciśnienie, a za takie uważamy nadciśnienie tętnicze utrzymujące się pomimo stosowania 4 i więcej leków przeciwnadciśnieniowych. Inne objawy wskazujące na możliwość wtórnego nadciśnienia tętniczego to:

• niskie stężenie potasu w surowicy krwi, nawet jeśli występuje po zastosowaniu leków odwadniających stosowanych w leczeniu nadciśnienia,

• zmienne wartości ciśnienia tętniczego zwłaszcza jeśli współistnieją z kołatanami serca, drżeniem mięśniowym i nadmierną potliwością.

Nadnercza są malutkimi gruczołami znajdującymi się powyżej górnych biegunów obydwu nerek. Wydzielają wspomniane wyżej hormony: kortyzol, aldosteron oraz adrenalinę. W warunkach prawidłowych wydzielanie to podlega precyzyjnej kontroli: nie jest ani za duże, ani za małe… po prostu jest odpowiednie do aktualnych potrzeb organizmu. Gdy jednak niewielka grupa komórek wymknie się spod kontroli (zbuntuje się…) hormony te wydzielane są w nadmiarze. Wówczas dochodzi do rozwoju nadciśnienia tętniczego.

Nadmiar kortyzolu prowadzi do rozwoju otyłości. Otyłość w tym zespole charakteryzuje się otłuszczeniem tułowia i karku z poduszeczkami tłuszczowymi w dołkach nadobojczykowych i ze szczupłymi kończynami, bowiem w skutek działania kortyzolu dochodzi do zaniku tkanki mięśniowej. Charakterystyczne też są czerwone rozstępy i nadciśnienie tętnicze. Cały ten obraz kliniczny nosi nazwę zespołu Cushinga i wymaga przeprowadzenie oznaczenia stężeń odpowiednich hormonów oraz wykonania badań obrazowych (tomografii komputerowej czy rezonansu magnetycznego) w celu lokalizacji źródła nadmiernego wydzielania kortyzolu. Najczęściej w takich przypadkach znajdujemy niewielki gruczolak przysadki mózgowej, który pobudza obydwa nadnercza do pracy, albo też pojedynczy guzek zlokalizowany w nadnerczu, będący źródłem kortyzolu. W obydwu przypadkach nadciśnieniu tętniczemu towarzyszy niskie stężenie potasu.

Aldosteron – jest kolejnym hormonem wydzielanym przez korę nadnerczy o silnym działaniu podnoszącym ciśnienie tętnicze. Do nadmiernego wydzielania aldosteronu dochodzi z dwóch powodów. Pierwszym jest gruczolak, czyli mała grupa „niezależnych komórek” wydzielających aldosteron w sposób niekontrolowany. Z drugiej strony zwężenie tętnicy nerkowej może aktywować wydzielanie całej kaskady różnych hormonów, której końcowym efektem jest nadmierne wydzielanie aldosteronu. Wysokie stężenie aldosteronu, zwiększa wchłanianie sodu i pobudza wydzielanie potasu w nerkach. Prowadzi to tak samo jak w przypadku kortyzolu do nadciśnienia tętniczego także… z niskim stężeniem potasu.

Trochę inaczej wygląda nadciśnienie u chorych z guzkiem  wydzielającym adrenalinę w sposób nadmierny - guzek taki nazywany jest guzkiem chromochłonnym. W tym przypadku nadciśnienie występuje najczęściej napadowo. Chory przez długi czas może mieć prawidłowe ciśnienie tętnicze. Pewnego dnia może zdarzyć się coś… może to być kaszel, wzrost ciśnienia w jamie brzusznej podczas oddawania moczu czy stolca, albo też bez konkretnej przyczyny, gdy nagle ciśnienie tętnicze „szybuje pod niebo” osiągając bardzo wysokie wartości. Wówczas często chory robi się blady, poci się, serce kołacze i chce „wyskoczyć” z klatki piersiowej. Po takim napadzie wszystko wraca do normy. Po jakimś czasie cały ten scenariusz powtarza się. I tak w kółko, bez zapowiedzi.

Nadciśnienie w przypadku guza chromochłonnego osiąga bardzo wysokie wartości i może prowadzić do udaru mózgowego (najczęściej występują wówczas zaburzenia mowy, niedowład połowy ciała i inne objawy neurologiczne…) lub zawału serca (rozpierający ból w klatce piersiowej promieniujący do żuchwy i lewej ręki…). Podobnie jak w przypadku nadmiernego wydzielania kortyzolu i aldosteronu mogą występować zaburzenia rytmu serca, jednak nie towarzyszy im niskie stężenie potasu w surowicy krwi. Czasem napadowi towarzyszy zblednięcie… również napadowe.

Gdy podejrzewamy wtórne nadciśnienie tętnicze należy wykonać odpowiednie badania hormonalne. Otóż w przypadku gdy w grę wchodzi nadmiar kortyzolu jako przyczyna nadciśnienia tętniczego, należy oznaczyć stężenie kortyzolu i adrenokortykotropiny (ACTH) w godzinach porannych. Z kolei w przypadku nadmiaru aldosteronu konieczne jest oznaczenie jego oznaczenie oraz tak zwanej aktywności reninowej osocza (ARO). Jednoczesne oznaczenie tych parametrów pozwoli wstępnie ustalić czy mamy do czynienia z gruczolakiem wydzielającym aldosteron czy też powodem nadmiaru tego hormonu jest zwężenie tętnicy nerkowej. Guz chromochłonny z kolei wydziela tak zwane metoksykatecholaminy, których nadmierne wydzielanie do moczu stanowi o rozpoznaniu nadmiaru hormonów rdzenia nadnerczy jako przyczyny nadciśnienia. Zatem w pierwszej kolejności rozpoznanie hormonalnego pochodzenie nadciśnienia tętniczego jest rozpoznaniem biochemicznym – badamy odpowiednie hormony w surowicy krwi lub też metoksykatecholaminy w dobowej zbiórce moczu. Gdy badania te przemawiają za wtórnym nadciśnieniem tętniczym, należy wykonać badania obrazowe (tomografię komputerową, czy rezonans magnetyczny) w celu zlokalizowania źródła odpowiednich hormonów.

Gdy przyczyna zostanie zdiagnozowana, leczenie operacyjne prowadzi do usunięcia źródła nadmiernej produkcji hormonów. W takich przypadkach dochodzi do normalizacji wartości ciśnienia tętniczego u większości osób. Można więc wyleczyć osobę dotkniętą nadciśnieniem tętniczym. Dlatego też niezmiernie ważne jest postawienie właściwej diagnozy.

ZAPAMIĘTAJ  

Jeżeli u osoby młodej rozwinie się nadciśnienie tętnicze, lub gdy dotychczas dobrze wyrównane (dzięki zażywanym lekom) ciśnienie tętnicze zaczyna wymykać się spod kontroli, zwłaszcza jeśli nadciśnieniu tętniczemu towarzyszy niskie stężenie potasu w surowicy krwi – należy KONIECZNIE pomyśleć o hormonalnym podłożu nadciśnienia tętniczego i rozpocząć odpowiednią diagnostykę.