Jest najbardziej rozpowszechnioną chorobą kości u po 50-tym roku życia. Choroba ta cechuje się zmniejszeniem masy kostnej oraz zaburzeniami architektury kostnej, co w efekcie upośledza wytrzymałość kości oraz prowadzi do wzrostu częstości złamań nawet po niewielkim urazie. Choroba ta dotyczy przeważnie kobiet. Jej częstość szacuje się na 30% u kobiet i 10% u mężczyzn w wieku 50-85rż.

Chociaż szczytowa masa kostna, czyli największa masa szkieletu, zależy od czynników genetycznych, hormonalnych i środowiskowych (aktywność fizyczna, dieta), to szczególnie ważny do wytworzenia prawidłowej masy kostnej jest okres dojrzewania. Po okresie młodzieńczym następuje jedynie niewielki przyrost masy kostnej, zaś po ukończeniu 30 roku życia następuje powolny spadek gęstości kości, w przybliżeniu o 0,7% na rok. Dlatego też szczególnie ważne są prawidłowe nawyki żywieniowe w tym okresie życia. Uzupełnienie podaży wapnia w okresie okołopokwitaniowym przyczynia się bowiem do większego przyrostu masy kostnej, a ten z kolei wywiera długotrwały korzystny wpływ w latach późniejszych. Informacje na temat wpływu diety na kościec znajdują się w odrębnej zakładce.

U kobiet po okresie menopauzy tempo rocznej utraty kości może w niektórych kościach sięgać nawet 5%!!! Dzieje się tak dlatego, gdyż w wyniku braku estrogenów (żeńskie hormony płciowe) w kości przeważają procesy resorpcji podczas których, kość zostaje pozbawiona fosforanu wapnia, odpowiadającego za jej wytrzymałość. Ponadto na skutek trawienia kości zmienia się jej architektura. To tak jakby kolumnadę bazyliki św. Piotra w Rzymie, pozbawić zaprawy murarskiej oraz usunąć co druga kolumnę. Bez wątpienia zabieg ten skończyłby się katastrofą. Taką katastrofą w przebiegu osteoporozy jest złamania, do którego może dojść nawet po niewielkim urazie, a nawet bez niego:

Kompresyjne złamanie kręgosłupa - często przebiega bezobjawowo, aczkolwiek może się manifestować bólami pleców. Najczęstszym objawem złamań w tej części szkieletu jest obniżenie wzrostu oraz deformacja postawy (tak zwany „garb wdowi”). Przeciętnie, kobieta po menopauzie, która nie stosuje profilaktyki ani leczenia może spodziewać się że stanie się niższa o ok. 6 cm !!! Statystyka mówi, że u ok. 50% kobiet w wieku ponad 65 lat dochodzi do kompresyjnych złamań kręgów i aż 60% z tych złamań nie zostaje rozpoznanych !!!
Złamanie przedramienia – do którego dochodzi nie tylko na skutek upadku, ale tak niewielkiego obciążenia, jak oparcie o ścianę…
Złamanie szyjki kości udowej – 80% wszystkich takich złamań wiąże się z osteoporozą a jego wystąpienie niesie za sobą ryzyko poważnych powikłań i skraca życie. Ok. 25% kobiet i 30% mężczyzn za złamaniem w tej lokalizacji po 50 roku życia umiera w ciągu roku od tego zdarzenia na skutek powikłań zatorowo -zakrzepowych lub płucno – sercowych. Poważnym problemem jest również niesprawność fizyczna a nawet kalectwo jako następstwo złamania szyjki kości udowej.
Utrata zębów - zanik wyrostków zębodołowych, który może prowadzić do wypadania zębów, także może być efektem osteoporozy.

Przyczyny osteoporozy:

Najczęstszą przyczyną ostatoporozy jest menopauza. Estrogeny bowiem wydzielane przez prawidłowo funkcjonujące jajniki działają ochronnie na kości. Pobudzają tworzenie kości i jednocześnie spowalniają procesy resorpcji. Ustanie czynności jajników pozbawia kościec ochronnego działania estrogenów. Także zabiegi chirurgiczne w wyniku których dochodzi do pozbawienia funkcji jajników lub pierwotny brak miesiączki (sytuacja w której nie dochodzi do prawidłowego rozwinięcia drugorzędowych cech płciowych i w następstwie do braku cyklicznych krwawień miesięcznych) prowadzą do rozwoju osteoporozy, jeżeli nie została zastosowana hormonalna terapia zastępcza w tych sytuacjach.
Złe nawyki żywieniowe – niedobór wapnia i witaminy D w pożywieniu, jak również spożywanie dużej ilości kawy, alkoholu oraz palenie tytoniu, sprzyja wystąpieniu osteoporozy.
Mała aktywność fizyczna - wysiłek fizyczny poprawia wbudowywanie wapnia do kości, jego brak (praca biurowa, unieruchomienie) powoduje utratę gęstości kośćca w szybkim tempie.
Pierwotna nadczynność przytarczyc – jest to choroba związana z niekontrolowaną produkcją parathormonu, przez gruczoły przytarczyczne. Hormon ten pełni bardzo istotną rolę w zapewnieniu prawidłowego stężenia wapnia w surowicy krwi, jednak gdy wydzielany jest w nadmiarze powoduje nadmierną resorpcję i w następstwie odwapnienie kości. W tym przypadku stężenie wapnia we krwi jest wysokie – pochodzi on bowiem głównie z kości…
Choroby tarczycy - nadczynność tarczycy powoduje przyspieszenie resorpcji kostnej w następstwie której wapń jest wypłukiwany z kości i z uwagi na przyspieszony proces filtracji w nerkach, następnie wydalany z moczem. W niedoczynności tarczycy z kolei procesy przemian metabolicznych ulegają spowolnieniu co prowadzi do mniejszej produkcji witaminy D i przez to wolniejszemu wchłanianiu wapnia w przewodzie pokarmowym.
Choroby przewodu pokarmowego – prowadzące do złego wchłaniania zarówno wapnia jak i witaminy D mogą przyczynić się do mniejszej szczytowej masy kostnej i szybszego rozwoju osteoporozy.
Reumatoidalne zapalenie stawów – przewlekła reakcja zapalna tocząca się w obrębie stawów, przyczynia się do rozwoju osteoporozy. Nie bez znaczenia ma także leczenie reumatoidalnego zapalenia stawów (w szczególności leki sterydowe), jak również unieruchomienie spowodowane zaostrzeniami tego schorzenia.
Niektóre leki – w szczególności leki sterydowe powodują istotne odwapnienie kości już po 3 miesiącach stosowania, dlatego też w czasie ich stosowania powinno się stosować profilaktykę osteoporozy o której napiszę w dalszej części. Także leki przeciwpadaczkowe mogą powodować zmniejszona produkcje witaminy D i na tej drodze niekorzystnie wpływać na stan kośćca.
Cukrzyca – w cukrzycy typu 1 niedobór insuliny jest istotnym czynnikiem prowadzącym do odwapnienia kośćca. Z kolei w obydwu typach cukrzycy, w chwili powstania powikłań nerkowych, dochodzi do zaburzenia produkcji witaminy D. Na skutek tego zmniejsza się wchłaniania wapnia w przewodzie pokarmowym i jego wbudowanie do kości.
Choroby nowotworowe – osteoporoza może być wynikiem działania na kości substancji wydzielanych przez niektóre nowotwory.

Osoby zagrożone większym ryzykiem złamań można zidentyfikować na podstawie dokładnego wywiadu chorobowego. Należy w sposób szczególny zwrócić uwagę na przebyte złamanie osteoporotyczne zarówno u chorej jak również u osób bliskich. Osoby szczupłe o drobnej budowie ciała z osteoporozą rozpoznana u członków rodziny są narażone na wystąpienie osteoporozy. Ponadto pierwotny brak miesiączki, lub przedwczesna menopauza, siedzący tryb życia, nadużycie alkoholu czy palenie tytoniu także prowadzą do zmniejszonej masy kostnej.

Rozpoznanie osteoporozy

Do oceny gęstości kośćca służy badanie densytometryczne (DEXA). Jest to odmiana badania radiologicznego, podczas którego oceniane jest pochłanianie niewielkiej dawki promieniowania rentgenowskiego (przeciwwskazane w ciąży!). Gęstość kośćca należy ocenić w tych okolicach, które szczególnie narażone są na złamania. Mam tu namyśli kręgosłup i szyjka kości udowej oraz przedramię. Popularna w niektórych środowiskach ocena guzka kości piętowej ma mniejsze znaczenie diagnostyczne i nie jest polecane w diagnostyce. Densytometria pozwala określić masę kostną, potwierdzić (choć nie jest jedynym badaniem do tego celu) rozpoznanie i ocenić nasilenie a także skuteczność leczenia osteoporozy. Na podstawie badania DEXA określamy:

Wskaźnik T (T-score) – jest to różnica między gęstością kości badanej osoby a średnią wartością szczytowej gęstości kośćca u osoby w wieku 30 lat (kiedy gęstość kośćca jest największa). Za normę przyjmuje się zakres wyników nie różniący się od średniej populacyjnej o 1 odchylenie standardowe. Im bardziej ujemna jest wartość Tscore tym większe ryzyko złamania. Punktem odcięcia dla osteoporozy jest wartość Tscore mniejsza/ równa -2,5.
Wskaźnik Z (Z-score) – jest to różnica między gęstością kości badanej osoby a średnią gęstością osób w tym samym wieku. Wskaźnik Z poniżej -2,0 wymaga diagnostyki w kierunku przyczyn innych niż menopauza.

Zdjęcie rentgenowskie - na jego podstawie można rozpoznać zaawansowanych postaci osteoporozy a także ocenić ewentualne powikłania w postaci złamań kompresyjnych kręgów, złamania szyjki kości udowej czy też złamania nasady kości ramiennej.
Tomografia komputerowa - pozwala na dokładną ocenę kości, jest rzadko stosowana do oceny gęstości kośćca z uwagi na dużą dawkę promieniowania rentgenowskiego. Służy przede wszystkim do oceny powikłań, gdy te już wystąpią.
Badania biochemiczne - mają mniejsze znaczenie w diagnostyce osteoporozy. Należy w tym miejscu jednak wspomnieć, że choć ocena stężenia wapnia, witaminy D, TSH, kortyzolu, badań hematologicznych, kreatyniny w surowicy nie jest istotna dla samego rozpoznania osteoporozy, to jednak pozwala na diagnozę chorób prowadzących do odwapnienia kości i leczenie przyczyny.

O ile badanie densytometryczne (DEXA) pozwala na ocenę gęstości kośćca o tyle inne badania radiologiczne umożliwiają ocenę złamań, które mogą wymagać leczenia specjalistycznego. Do oceny ryzyka złamania w perspektywie dziesięcioletniej u danej osoby służy kalkulator FRAX.

http://www.shef.ac.uk/FRAX/tool.jsp?lang=po

Za istotne ryzyko uważa się takie które obliczone za pomocą tego kalkulatora przekracza 20%. W tych przypadkach istnieją wskazania do włączenia leczenia przeciwosteoporotycznego nawet w przypadku, gdy Tscore nie jest mniejsze niż -2,5.

Leczenie osteoporozy:

Suplementacja wapnia. Wchłanianie wapnia zmniejsza się z wiekiem z powodu zmniejszenie się stężenia aktywnej biologicznie witaminy D i jest istotnie upośledzone po menopauzie. Dodatni bilans wapniowy jest niezbędnym warunkiem uzyskanie odpowiedniej ochrony przed osteoporozą. Ponieważ przeciętna dieta jaka stosujemy w naszej populacji dostarcza ok. 500 mg wapnia elementarnego, zatem minimalne uzupełnienie wapnia powinno wynosić co najmniej 500 mg wapnia elementarnego (odnoszę się do wapnie elementarnego [jonów wapnia] podlegającego wchłanianiu- podana wartość odpowiada ok. 1000 mg węglanu wapnia dostępnego w postaci leku). Różne preparaty wapnia nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego w jednakowym stopniu. Najlepiej przyswajalnym preparatem wapnia jest węglan wapnia (ok. 40% elementarnego wapnia). Powinien być zażywany podczas posiłku, może powodować niewielkie zaparcia oraz zmniejsza wchłanianie tyroksyny oraz preparatów żelaza ( w przypadku konieczności ich łącznego stosowania należy zachować odstęp co najmniej 6 godzin pomiędzy zażyciem kolejnych leków). Odpowiednią dla chorego dawkę preparatu wapnie dobiera lekarz.

Witamina D. Wchłanianie wapnia zależne jest od witaminy D i zmienia się w zakresie od 10% (gdy brak jest witaminy D w surowicy) do 50% (gdy witaminy D jest odpowiednia ilość). Ponadto witamina D umożliwia wbudowywanie wapnia do kości. Leczenie witamina D łącznie z preparatem wapnia stanowi zatem nieodłączny element leczenia osteoporozy i powinno poprzedzać włączenie innych leków przeciwosteoporotycznych. Leczenie to łącznie z bisfosfonianami powinno być także elementem profilaktyki osteoporozy podczas stosowania leków sterydowych w przypadkach gdy dawka sterydów przekracza 20 mg w przeliczeniu na hydrocortizon. W przypadku stosowanie sterydów wziewnie (w leczeniu astmy oskrzelowej) profilaktyka ta powinna być rozpatrywana indywidualnie.

Bisfosfoniany są lekami hamującymi procesy resorpcji. Dzięki takiemu działaniu w kościach przewagę zyskują procesy odbudowy kostnej i kości przybywa. Biusfosfoniany w sposób istotny zmniejszają ryzyko złamania kości. Występują w postaci doustnej, zaś niektóre mogą być podawane dożylnie. Leki doustne powinny być przyjmowane na czczo, przynajmniej 30 min przed posiłkiem. Tabletkę trzeba popić dużą ilością wody i pozostać w pozycji pionowej przez co najmniej 30 min (opisywano bowiem przypadki, że tabletka przylgnęła do ściany przełyku i powodowała jego zapalenie, owrzodzenie lub nadżerki z następowym krwawieniem). Leki te mogą powodować bóle jamy brzusznej oraz uczucie wzdęcia. Bisfosfoniany podawane dożylnie nie dają takich dolegliwości, można je zatem stosować w razie nietolerancji leków doustnych lub jako leczenie z wyboru (niektóre z nich mogą być podawane dożylnie raz na rok!). Po ich podaniu mogą wystąpić bóle kostne (jak przy grypie) oraz niewielka gorączka. Dolegliwości te zazwyczaj mijają samoistnie najdalej po 2 dniach od podania. Różne postacie bisfosfonianów umożliwiają ich zastosowanie codzienne, raz w tygodniu, raz na miesiąc a nawet raz na rok w zależności od preferencji chorego.

Sole strontu. Dostępny na rynku ranelinian strontu jest lekiem który hamuje resorpcję kostną oraz jednocześnie pobudza procesy tworzenia kości. Stosowany jest w formie proszku raz dziennie. Preparat tolerowany jest dobrze. W czasie jego stosowania mogą wystąpić nudności biegunka.

Denosumab. Jest to białko (przeciwciało monoklonalne), które zaburza działanie innego

białka w celu leczenia utraty tkanki kostnej i osteoporozy. Jego zastosowanie raz na 6 miesięcy wzmacnia kości i czyni je mniej podatnymi na złamania. Do działań niepożądanych, które jednak nie występują zbyt często, należy między innymi zapalenie skory oraz bolesne oddawanie moczu.

Właściwy tryb życie może mieć korzystny wpływ na gęstość kości. Aktywność fizyczna zwiększa gęstość kości u kobiet w starszym wieku i jak można się spodziewać zmniejsza ryzyko złamań. Chodzenie poprawia stan układu krążenia i obniża masę ciała, co w sumie poprawia utrzymanie równowagi i zmniejsza ryzyko upadków. Aby istotnie zminimalizować ryzyko złamań należy połączyć leczenie przeciwosteoporotyczne z uzupełnieniem podaży wapnia i witaminy D oraz z aktywnością fizyczną. Leczenie należy dobrać indywidualnie.

Grafika pochodzi ze stron:

http://topnews.net.nz/data/osteoporosis2.jpg

http://www.rmf.fm/swoja-droga/show,416,plac-swietego-piotra.html

http://www.traveller.pl/Turcja/turcja.htm

http://www.vismaya-maitreya.pl/naturalne_leczenie_skorupki_z_jaj_na_osteoporoze.html

http://www.vibrationtraining.net/2011/02/whole-body-vibration-training-and-osteoporosis/

http://sourceshealthinfo.com/osteoporosis-2/

http://www.osteoporoza.info/osteoporoza/objawy.html

http://kopalniawiedzy.pl/szukaj/osteoporoza,0,1,0

http://kobiecesprawy.pl/wiecej/osteoporoza/jak-rozpoznac-osteoporoze

Osteoporoza