U dziewcząt pierwszym objawem dojrzewania (który jak wspomniałem pojawia się między 8 a 13 rokiem życia) jest zwykle rozwój gruczołów piersiowych. Kolejnym sygnałem świadczącym o dojrzewaniu jest rozwój owłosienia łonowego i pachowego, który jest uzależniony głównie od hormonów płciowych wydzielanych przez nadnercza. Hormony te nadają charakterystyczną woń potu oraz odpowiadają za występujący w tym czasie trądzik i łojotokowe zmiany na skórze. Początkowy rozwój cech płciowych następuje powoli i ulega przyspieszeniu w czasie pokwitaniowego "skoku wzrostowego". Pierwsza miesiączka występuje średnio w wieku 12,7 lat to jest w około 2 lata od wystąpienia pierwszych objawów dojrzewania.

Pierwsze objawy dojrzewania chłopców pojawiają się miedzy 9 a 14 rokiem życia. Pierwszym sygnałem świadczącym o tym, że dojrzewanie się zaczęło jest powiększenie jąder, następnie w około 6 miesięcy później pojawia się owłosienie lonowe, początkowo u podstawy prącia, a następnie rozszerza stopniowo na mosznę. Kolejnym objawem postępu dojrzewania jest wzrost prącia, który następuje w około 1 ½ roku do rozpoczęcia dojrzewania. Pełną dojrzałość płciową chłopcy osiągają zwykle między 13 a 18 rokiem życia, natomiast szybkość wzrastania jest największa średnio w wieku 14 lat.

Poza zmianami jakie zachodzą w ciele młodych ludzi, dominującą cechą okresu dojrzewania jest stopniowe uświadamianie sobie przez młodych ludzi odrębności, własnej tożsamości, indywidualności i godności osoby. Rozwój biologiczny ujawnia odrębność płciową i powoduje wzbogacenie uczuciowego kontaktu ze światem. Rozszerzeniu ulegają zainteresowania i chęć poznania świata, pojawia się bunt, który jest niejako fizjologiczną siłą sprawczą mającą na celu założenie własnej rodziny.

Proces dojrzewania składa się z następujących po sobie uporządkowanych etapów rozwoju. Kluczowe znaczenie prawidłowości jego przebiegu mają jak zwykle czynniki genetyczne, środowiskowe, ale także stany chorobowe, które rozwijając się w tym okresie życia młodego człowieka mogą w sposób istotny zaburzyć proces dojrzewania. Zatem zaburzenie dojrzewania samo przez się może (choć nie zawsze musi) być rozwijającej się choroby i tak postrzegane, musi być przyczyną diagnostyki endokrynologicznej.

Przedwczesne dojrzewanie płciowe.

O przedwczesnym dojrzewaniu płciowym mówimy jeśli cechy dojrzewania rozpoczną się u dziewczynki przed 8 rokiem życia(kiedy to dochodzi do powiększenia gruczołów piersiowych) i przed 9 rokiem życia chłopców (gdy przedwcześnie powiększają się jądra lub prącie). Rozpoczęcie procesu dojrzewania jest uwarunkowane z jednej strony dojrzałością układu podwzgórzowo-przysadkowego a z drugiej strony prawidłową odpowiedzią narządów wydzielających hormony płciowe. Zatem do zainicjowania procesu dojrzewania mogą przyczynić się zarówno mechanizmy centralne – pochodzące z samego centrum dowodzenia (zaburzenia czynności podwzgórza, przysadki mózgowej – przysadce mózgowej poświęciłem odrębną zakładkę) jak również zaburzenia czynności jajników, jąder lub nadnerczy. Nie będę wymieniał całej listy przyczyn prowadzących do przedwczesnego dojrzewania płciowego, gdyż doprowadziłoby to jedynie do zagmatwania i tak wystarczającą skomplikowanych aspektów endokrynologii dojrzewania. Niemniej jednak pragnę podkreślić iż każdy przypadek przedwczesnego dojrzewania płciowego dziecka wymaga szczegółowej diagnostyki i odpowiedniego leczenia przyczynowego. Przedwczesne osiągnięcie dojrzałości płciowej prowadzi bowiem początkowo do przyspieszenia wzrostu, ale także szybszego zrastanie się stref wzrostu kości i przez co do wcześniejszego zakończenia wzrostu – docelowy wzrost dziecka będzie zatem niższy niż jego rówieśników. Ponad to, jeżeli do przedwczesnego dojrzewania prowadzą hormony płciowe wydzielane w nadmiarze (na przykład przez torbiele, gruczolaki), stan ten wymaga odrębnego leczenia endokrynologicznego a czasem nawet chirurgicznego.

Opóźnione dojrzewanie płciowe.

O opóźnionym dojrzewaniu płciowym mówimy wówczas gdy mamy do czynienia z brakiem cech dojrzewania płciowego po ukończeniu 13 lat u dziewcząt i 14 lat u chłopców. Gdy dojrzewanie rozpoczyna się zbyt późno podobnie jak w przedwczesnym dojrzewaniu należy wziąć pod uwagę zarówno uszkodzenie układu przysadkowo-podwzgórzowego jak również uszkodzenie jajników czy jąder. Do zaburzeń tych mogą prowadzić zarówno czynniki genetyczne - a więc wrodzone (np. zespoły Turnera czy Klinefeltera – prowadzące pierwotnie do uszkodzenia jajników czy jąder) albo też stany nabyte jak rozwój gruczolaków przysadki, upośledzających czynność komórek wydzielających hormony płciowe (gonadotropiny). Najczęstszą przyczyną opóźnionego dojrzewania płciowego u chłopców jest tak zwane konstytucjonalne opóźnienie wzrostu i dojrzewania. Jest to wariant normy, występujący rodzinnie – jego rozpoznanie jest możliwe po wykluczeniu innych przyczyn na podstawie wywiadu opóźnionego dojrzewania wśród członków rodziny. Ten rodzaj opóźnionego dojrzewania nie wymaga osobnego leczenia. Chłopcy ci zaczynają dojrzewać między 14-17 rokiem życia a ich wzrost ostateczny jest prawidłowy. W pozostałych przypadkach poza leczeniem przyczynowym, stosuje się leki hormonalne wpływające na układ rozrodczy, które wpływają na rozwój drugo i trzeciorzędowych cech płciowych.

W każdym przypadku zaburzeń dojrzewania wymagana jest szczegółowa diagnostyka. Konieczne jest oznaczenie hormonów płciowych a także wykonania testów czynnościowych, które przeprowadza się w ośrodkach referencyjnych. Czasami zachodzi konieczność wykonania badań obrazowych oceniających wygląd przysadki mózgowej (badaniem rezonansu magnetycznego), za każdym razem należy ocenić wygląd narządów płciowych i adekwatność ich wielkości do etapu rozwoju w jakim się dziecko znajduje (u dziewczynek zachodzi konieczność wykonania badania USG narządu rodnego przez powłoki brzuszne). Gdy zachodzi podejrzenie wad wrodzonych (zespół Turnera, Klinefeltera i inne) konieczne jest badanie genetyczne.

Leczenie zarówno przedwczesnego dojrzewania płciowego jak również opóźnienia tego procesu powinno być leczeniem przyczyny prowadzącej do zaburzeń tego procesu. Gdy jest ono niemożliwe (w przypadku chorób uwarunkowanych genetycznie) leczenie hormonalne ma na celu umożliwić prawidłowy rozwój cech płciowych. Płodność w przypadkach chorób wrodzonych najczęściej bywa upośledzona.

Grafika pochodzi ze stron:

Zaburzenia dojrzewania