Cykl płciowy to powtarzające się okresowo zjawiska przygotowujące ustrój kobiety do podjęcia funkcji rozrodczych. Jest to możliwe dzięki precyzyjnej regulacji hormonalnej, w której biorą udział jajniki oraz przysadka mózgowa. Jak już wspomniałem w części dotyczącej tarczycy przysadka stanowi narząd położony wewnątrz czaszki, który reguluje procesy związane ze wzrastaniem a także pełni rolę nadzorczą nad pracą tarczycy, nadnerczy oraz narządów rodnych. W tym ostatnim przypadku mam na myśli jajniki, które z kolei wpływają na zmiany w jajowodach i macicy umożliwiające zagnieżdżenie powstałego w wyniku zapłodnienia zarodka.

Jajniki są parzystym narządem zlokalizowanym w miednicy mniejszej, stanowią one źródło żeńskich hormonów oraz komórek płciowych, zwanych komórkami jajowymi. Komórki płciowe pojawiają się bardzo wcześnie w rozwoju płciowym, bo już około 3 tygodnia od zapłodnienia. Jest to bardzo istotny okres, gdyż modyfikacja genów zarodka zachodząca w tym czasie decyduje o zdrowiu przyszłego potomka. W kolejnych tygodniach komórki płciowe mnożą się uzyskując w 20 tygodniu ciąży niebotyczną liczbę ok. 7 milionów !! Od tego czasu ilość komórek płciowych już tylko maleje. W drugiej połowie ciąży wokół każdej komórki jajowej gromadzą się komórki, które pełnią istotną rolę w wydzielaniu hormonów płciowych zarówno żeńskich (estrogeny wydzielane przez komórki ziarniste) jak i męskich (androstendion, testosteron, wydzielane przez komórki tekalne). Męskie hormony płciowe pełnią rolę „półproduktu” (ale tylko w jajniku ;-)), gdyż w tym miejscu są przekształcane do estrogenów. Te z kolei wydzielane są do krwi. Poza wydzielaniem hormonów, komórki ziarniste jak i tkalne tworzą strukturę pęcherzyków jajowych, dbają o właściwe środowisko w którym toczy się proces dojrzewania komórki jajowej, jak również zapewniają jej optymalne warunki odżywienia.

Komórki ziarniste wytwarzają żeńskie hormony płciowe – tak zwane estrogeny. Najsilniejszym z nich jest estradiol. Hormon ten wydzielany jest do układu krążenia i dalej z prądem krwi dociera do komórek zawierających odpowiednie receptory. Dzięki nim estradiol wywiera swoje działanie: zapewnia właściwy rozwój zarówno zewnętrznych jak i wewnętrznych narządów płciowych, reguluje cykl płciowy i zwiększając libido ma wpływ na zachowanie seksualne. Ponadto estradiol wpływa na ośrodek regulacji temperatury przyczyniając się do jej obniżenia, korzystnie reguluje metabolizm kostny sprzyjając zwiększeniu gęstości mineralnej kości. W układzie krążenia, estrogeny wywierają efekt ochronny przed rozwojem miażdżycy jak również korzystnie obniżają ciśnienie tętnicze. Dzięki działaniu estrogenów skóra utrzymuje swoją elastyczność. W przysadce mózgowej estradiol pobudza wydzielania FSH – folikulotropinę, która z kolei pobudza komórki ziarniste do produkcji estradiolu, w pęcherzyk jajnikowy do rozwoju. W tym wypadku mamy do czynienia z tak zwana dodatnią pętlą sprzężenia zwrotnego.

Całkowita zawartość komórek jajowych w jajniku noworodka wynosi 1-2 mln a zatem istotnie mniejsza aniżeli w 20 tygodniu życia płodowego. Oddzielenie noworodka w czasie porodu od organizmu jego matki (i co ważniejsze od wpływu matczynych hormonów) powoduje że w okresie niemowlęcym i wczesnodziecięcym dochodzi do zahamowania dalszego dojrzewania pęcherzyków jajnikowych. W tym czasie bowiem dziewczynka rośnie, a wraz ze wzrostem rozwijają się układy wewnętrzne. Dojrzewają płuca, rozwija się układ krążenie, przewód pokarmowy pracuje pełna para by zapewnić odpowiednią ilość energii do prawidłowego wzrostu i dojrzewania. Rolą centralnego systemu nerwowego jest zdobywanie umiejętności, które dorosły człowiek wykorzystuje w życiu indywidualnym jak i społecznym. Prócz tego nasz mózg gromadzi sygnały nerwowe jak i hormonalne z całego organizmu niosące informację zarówno o stopniu odżywienia jak i dojrzałości poszczególnych układów. Na ich podstawie dokonuje oceny czy dziewczynka jest już gotowa by stać się kobietą gotową do macierzyństwa. Przekazanie życia jest bowiem kluczową rolą człowieka w utrzymaniu gatunku. Pierwszą miesiączkę, która występuje średnio w wieku 12,8 lat u dziewczynek w populacji polskiej, poprzedza cała kaskada zdarzeń, zwana pokwitaniem.

Z punktu widzenia gatunku miesiączka nie jest najważniejszym zdarzeniem cyklu miesięcznego kobiety. W „centrum uwagi” stoi jajeczkowanie – zdarzenie polegające na uwolnieniu do dróg rodnych dojrzałej, zdolnej do zapłodnienie komórki jajowej. Miesiączka w tym ujęciu to (jak to określił jeden ze współczesnych Profesorów) krwawe łzy macicy wylane nad niezapłodnioną komórką jajową… cokolwiek to znaczy. Krwawienie miesięczne, niezależnie od definicji, umożliwia ponowne przygotowanie macicy na przyjęcie zarodka powstałego w następstwie potencjalnego zapłodnienia kolejnej, rozwijającej się komórki jajowej. Po krwawieniu miesięcznym cykl rozpoczyna się od nowa. A przebiega to mniej więcej tak…

W jajnikach kobiety która osiągnęła dojrzałość płciową znajduje się około 400 – 500 tysięcy pęcherzyków jajowych (jak pamiętamy na samym początku rozwoju było ich ok. 7 mln). Spośród tych pęcherzyków rozpoczyna się rekrutacja - swojego rodzaju casting (w którym rolę selekcjonera pełni hormon wydzielany przez przysadkę – FSH) „na pęcherzyk dominujący”. Jak znamy z licznych programów telewizyjnych podobnego typu, z wielu uczestników wybierany jest tylko jeden uczestnik. W pierwszej fazie cyklu ( tę fazę nazywamy fazą folikularną) cały szereg pęcherzyków stara się o koronę pierwszeństwa - rosną, produkują estradiol, który z kolei zwiększa wydzielanie FSH. FSH z kolei pobudza wzrost pęcherzyków. Na poszczególnych etapach tego wyścigu, część zawodników ulega eliminacji. Dzieje się tak dla dlatego, że nie wszystkie pęcherzyki są zaopatrzone w jednakowy bagaż substancji odżywczych, receptorów, enzymów i przez to słabszym komórkom brakuje środków, by ukończyć ten morderczy maraton. Pod koniec fazy folikularnej pęcherzyk dominujący osiąga średnicę ok 20mm, wzrasta stężenie estradiolu, FSH a także LH (który to hormon odgrywa zasadniczą rolę w zainicjowaniu jajeczkowania). Wreszcie pęcherzyk pęka. Komorka jajowa wpada do jajowodu, gdzie w towarzystwie nielicznych już komórek ziarnistych oczekuje na zapłodnienie. Od momentu jajeczkowania rozpoczyna się druga faza cyklu miesięcznego – faza lutealna. W tym okresie istotną rolę odgrywa LH. Pod wpływem tego hormonu w jajniku w miejscu po pękniętym pęcherzyku tworzy się tak zwane ciałko żółte, z którym produkowany jest progesteron ( produkcja tego hormonu rozpoczyna się do jajeczkowania – dlatego wzrost poziomu progesteronu w surowicy pośrednio przemawia za owulacją – a zatem informuje nas że cykl jest płodny). Progesteron odgrywa znaczącą rolę w przygotowaniu macicy na przyjęcie zarodka. Błona wewnętrzna ulega pogrubieniu i rozpulchnieniu. W jej wnętrzu powstają gruczoły umożliwiające prawidłowe odżywiania zarodka, który za chwilę (po zapłodnieniu oczywiście) zajmie honorowe miejsce i spędzi kolejne 9 miesięcy swojego rozwoju, odżywiany i chroniony przez macicę matki. Stężenie progesteronu w surowicy kobiety ciężarnej wzrasta w czasie ciąży. Gdy jednak nie dojdzie do zapłodnienia, wydzielanie progesteronu ustaje, dochodzi do krwawienia miesięcznego i cykl zaczyna się od nowa.

Długość cyklu miesięcznego zależy od tempa oraz jakości wzrostu dominującego pęcherzyka jajnikowego. Kobiety mające cykle 25-dniowe jajeczkują około 10-12 dnia, natomiast u kobiet z cyklami 35-dniowymi do jajeczkowanie dochodzi w 10 dni później. W czasie do 10 lat od pierwszej miesiączki długość fazy lutealnej staje się stała i wynosi 13-15 dni i taka długość utrzymuje się aż do menopauzy. Zmienność długości cyklu jajnikowego u danej kobiety jest zjawiskiem normalnym. Cykle są najkrótsze pod koniec czwartej dekady życia. Około 2-4 lat przed menopauzą cykle wydłużają się. Zaburzenia te spowodowane są przyspieszoną utratą pęcherzyków jajnikowych, co w następstwie ich zubożenia prowadzi do menopauzy (czemu poświęcona jest osobna zakładka). Zmienność dotycząca obfitości krwawień jest powszechna w grupie nastolatek jak również kobiet w okresie okołomenopauzalnym. Cykle bezowulacyjne ( w których nie dochodzi do jajeczkowania w połowie cyklu) są najczęstsze przed 20 i po 40 roku życia. Po pierwszej miesiączce, w czasie ok 5 lat występuję długie, choć skracające się w miarę upływu czasu cykle miesiączkowe.

Po zapoznaniu się z informacjami dotyczącymi cyklu miesięcznego staje się jasne, że poziomy hormonów płciowych, różnią się w sposób istotny w zależności od dnia cyklu w którym zostały oznaczone. Do właściwej interpretacji tych oznaczeń KONIECZNA jest znajomość dnia cyklu w którym zostały one oznaczone. Za pierwszy dzień cyklu przyjmujemy pierwszy dzień krwawienia miesięcznego. Oznaczenia estradiolu i FSH powinny być przeprowadzone pomiędzy 3 a 5 dniem, podczas gdy oznaczenie stężenie progesteronu w 21 dniu cyklu miesięcznego.

Grafika pochodzi ze stron:

Cykl miesięczny