Dojrzewanie jest okresem przejściowym między dzieciństwem a dorosłością, który charakteryzuje się rozwojem fizycznym, endokrynnym, emocjonalnym i umysłowym. Okres ten dla dziewczynek jest także fizycznym i psychologicznym przygotowaniem do przyszłego macierzyństwa. Najważniejszą fizjologiczną zmianą zachodzącą w tym okresie (12-13 rż) w organizmie dziewczynki jest pojawienie się pierwszej miesiączki (menarrhe), która niestety często niesie za sobą problem nieregularnych cykli miesiączkowych, nadmiernych krwawień z dróg rodnych oraz bolesnego miesiączkowania ( dysmenorrhea).

Co to jest bolesne miesiączkowanie?

Bolesne miesiączkowanie jest rozpoznawane u około 20-90% dziewcząt, a także młodych kobiet, a dolegliwości bólowe zaburzające prawidłowe, codzienne funkcjonownie stwierdzane są u około 15% pacjentek. Niejednokrotnie dysmenorrhea jest powodem absencji na zajęciach szkolnych czy lekcjach wychowania fizycznego, czego efektem jest obniżenie potencjalnych możliwości osiągania sukcesów w szkole, zarówno edukacyjnych, psychospołecznych jak i rozwoju poznawczego w krytycznym okresie życia jakim jest dorastanie.

Dysmenorrhea pojawia się najczęściej ok. 1-3 lata po pierwszej miesiączce, kiedy cykle miesiączkowe stają się owulacyjne – czyli w ich trakcie dochodzi do jajeczkowania. Zazwyczaj dolegliwości bólowe rozpoczynają się w pierwszym dniu krwawienia i utrzymują się 24-48 godzin, mogą jednak poprzedzać wystąpienie krwawienia o 1-2 dni. Ból menstruacyjny jest zlokalizowany w podbrzuszu i miednicy, zwykle ma charakter kurczowy i/ lub kolkowy, niejednokrotnie jednak promieniuje do śródbrzusza, okolicy krzyżowej i wewnętrznych powierzchni ud. W znacznym odsetku przypadków dolegliwościom bólowym towarzyszą liczne objawy dodatkowe jak: nudności, wymioty, utrata apetytu, zmęczenie, ból pleców, biegunka bądź bolesne oddawanie stolca, zaburzenia nastroju, bóle głowy, nerwowość, bezsenność, zawroty głowy, omdlenia.

Czym spowodowane jest bolesne miesiączkowanie?

Większość przypadków bolesnego miesiączkowania u dziewcząt ma charakter pierwotny ( czynnościowy), niezwiązany z żadną patologią w obrębie miednicy mniejszej i ma typową fizjologiczną etiologię. Pod wpływem progesteronu uwalnianego przez ciałko żółte w lutealnej fazie cyklu miesiączkowego (cykl miesięczny opisany jest w odpowiedniej zakładce) dochodzi do powstania kwasu arachidonowego w obrębie komórek błony śluzowej jamy macicy, który jest prekursorem związków odpowiedzialnych za skurcz mięśni gładkich macicy, naczyń krwionośnych, a w konsekwencji za niedokrwienie mięśnia macicy, obniżenie progu odbierania bodźców bólowych i powstania dolegliwości bólowych w podbrzuszu. Inne dolegliwości związane z miesiączką można wyjaśnić przedostaniem się do krwiobiegu pochodnych wspomnianego kwasu - prostaglandyn i ich metabolitów. W trakcie miesiączki największe wydzielanie prostaglandyn ma miejsce w ciągu pierwszych 48 godzin i właśnie w tym okresie obserwuje się największe nasilenie dolegliwości.

W przypadku pojawienia się bolesnego miesiączkowania po upływie trzech i więcej lat od pierwszej miesiączki oraz dolegliwości bólowych rozpoczynających się w różnych fazach cyklu miesiączkowego, łącznie z innymi objawami:

przewlekłym bólem miednicy mniejszej,
bólem podbrzusza w środkowym okresie cyklu,
bolesnymi stosunkami płciowymi (u aktywnych seksualnie dziewcząt)
nieprawidłowym krwawieniem z dróg rodnych

należy podejrzewać wtórne bolesne miesiączkowanie, związane z występowaniem zmian patologicznych w miednicy mniejszej. Do najczęstszych schorzeń ginekologicznych powodujących wtórne bolesne miesiączkowanie należą:

endometrioza,
stan zapalny miednicy mniejszej,
wrodzone anomalie rozwojowe macicy,
zrosty pozapalne i/lub pooperacyjne w miednicy mniejszej,
zmiany w przydatkach( torbiele czynnościowe bądź nowotworowe) oraz u dziewcząt aktywnych seksualnie infekcje przenoszone drogą płciową,
poronienie lub ciąża pozamaciczna.

Jak powinien przebiegać wstępny proces diagnostyczny bolesnego miesiączkowania u dziewcząt?

Podstawowym elementem procesu diagnostycznego jest dokładny wywiad kliniczny uwzględniający wiek pierwszej miesiączki, pełną charakterystykę cyklu miesiączkowego, aktywność seksualną, choroby przenoszone drogą płciową, charakterystykę dolegliwości związanych z bolesnym miesiączkowaniem (początek dolegliwości bólowych, czas trwania, lokalizacja, natężenie bólu, promieniowanie, czynniki zaostrzające i łagodzące, stosowanie leków przeciwbólowych, objawy dodatkowe, wpływ na codzienne funkcjonowanie), problemy psychologiczne (problemy w szkole, rodzinie, wykorzystywanie seksualne, przemoc fizyczna), wywiad rodzinny (rodzinne występowanie endometriozy, bolesnego miesiączkowania, nowotworów). W przypadku dziewcząt przed inicjacją seksualną z łagodnym bolesnym miesiączkowaniem i brakiem podejrzenia innych patologii miednicy mniejszej można włączyć terapię przeciwbólową, pomijając badanie ginekologiczne. Podejrzenie patologii w obrębie miednicy mniejszej każdorazowo wymaga konsultacji ginekologicznej.

Jak powinien przebiegać wstępny proces diagnostyczny bolesnego miesiączkowania u dziewcząt?

W terapii pierwotnego bolesnego miesiączkowania u dziewcząt zaleca się jako leki pierwszego rzutu: wybrane niesterydowe leki przeciwzapalne (NLPZ) i dwuskładnikowe leki antykoncepcyjne. Spośród NLPZ najwyższą skuteczność posiadają: kwas mefenamowy ( > 14 rż), naproksen, ketoprofen, ibuprofen i diclofenak. Stosowanie NLPZ należy rozpoczynać w momencie wystąpienia krwawienia miesiączkowego (jeśli towarzyszą wymioty terapię rozpoczyna się 1-2 dni przed wystąpieniem krwawienia) i kontynuować przez 1-2 kolejne dni. Leki powinny być stosowane w pełnych dawkach terapeutycznych i zażywane od razu w momencie pojawienia się pierwszych symptomów bólu. Należy kontynuować terapię NLPZ co najmniej przez 3 miesiące przed wdrożeniem dwuskładnikowej terapii hormonalnej, która jest kolejnym etapem leczenia w przypadku braku skuteczności NLPZ. Stosuje się antykoncepcyjne preparaty estrogenowo-progestagenne niskodawkowe ( 0,02 mg etynyloestradiolu) przez okres przynajmniej 3-6 cykli miesiączkowych do 12 cykli lub dłużej w bolesnym miesiączkowaniu o silnym natężeniu i u dziewcząt aktywnych seksualnie.

Jako leczenie wspomagające można zastosować: dietę niskotłuszczową, wegetariańską z suplementacją kwasów Ώ-3, która zmniejsza produkcję prostaglandyn i leukotrienów, suplementację magnezu, cynku, witaminy E (2500IU/d), witaminy B1 (100mg/d), witaminy B6 oraz regularne ćwiczenia fizyczne. Przy bolesnej miesiączce korzystnie mogą działać zioła, które powodują wybiórcze przekrwienie w miednicy mniejszej, zmniejszają skurcze naczyń i ułatwiają wystąpienie krwawienia miesiączkowego. Mogą to być: kozłek lekarski, mięta, melisa, nagietek lekarski, rozmaryn, rumianek, ruta zwyczajna stosowane w gotowych mieszankach ziołowych. Pozytywne rezultaty przynosi także stosowanie akupunktury, leczenie ciepłem ( okłady o temp. 39 ۫ C przez 12 godzin), przezskórna elektryczna stymulacja nerwów (TENS) i metody chirurgiczne (LUNA – neurektomia przedkrzyżowa).

Maria Brzozowska

Grafika pochodzi ze stron: